OCENA COPA I COGECA 20-30 marca 2020 r.
- Zapewnienie sprawnego funkcjonowania jednolitego rynku:
Europejscy rolnicy, właściciele lasów i ich spółdzielnie mierzą się z coraz trudniejszą sytuacją. Kryzys epidemiologiczny wynikający z rozprzestrzeniania się Covid-19, wraz z poważnymi konsekwencjami dla zdrowia, wywiera obecnie dramatyczne skutki na najbardziej dotkniętych obszarach wiejskich UE. Ta walka na wielu frontach równocześnie bardzo szybko negatywnie odbiła się na głównych sektorach rolnictwa i leśnictwa zarówno w odniesieniu do następstw natychmiastowych jak i w perspektywie średnio- i długoterminowej.
Ponadto narastający kryzys może zachwiać zarówno rynkiem jednolitym jak i rynkami międzynarodowymi, stanowiąc zagrożenie dla łańcuchów dostaw, miejsc pracy i koniec końców bezpieczeństwa żywnościowego. Wzywamy instytucje Unii Europejskiej i państwa członkowskie do podjęcia niezbędnych środków i wdrożenia ich w celu zapewnienia prawidłowego funkcjonowania jednolitego rynku, a w szczególności unijnego sektora rolnego.
Ponadto należy utrzymać ciągłość działalności gospodarstw rolnych i spółdzielni rolniczych, aby zagwarantować codzienne dostawy żywności i współproduktów dla obywateli UE w świetle dalszego zaostrzania ograniczeń. W związku z tym należy wprowadzić wszelkie środki, dzięki którym można będzie chronić działalność rolniczą i jej łańcuch wartości oraz zagwarantować jej utrzymanie.
W poniższej analizie uwzględniono rozwój sytuacji w całym łańcuchu rolno-spożywczym. Niniejszy dokument jest niewyczerpującym zestawieniem informacji uzyskanych od krajowych organizacji członkowskich Copa i Cogeca z UE-28. Doceniamy również ważne informacje rynkowe, które otrzymaliśmy od naszych partnerów w ramach Koalicji na rzecz Łańcucha Rolno-Spożywczego (Agri-Food Chain Coalition), która reprezentuje 11 wiodących stowarzyszeń branżowych z całego łańcucha rolno-spożywczego.
- Analiza sektorowa:
Produkty mleczne:
Mimo że na rynku mleczarskim panuje względny spokój, pojawiają się już pewne sygnały świadczące o potencjalnych zakłóceniach. Po utracie niektórych możliwości przetwarzania, przetwórcy muszą znaleźć alternatywne rynki zbytu, co jest coraz trudniejsze. Oczywiste jest, że sektor musi móc wybierać spośród licznych opcji, aby poradzić sobie ze zmieniającymi się zachowaniami konsumentów.
Przepływ produktów mlecznych ma kluczowe znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania rynku. Łańcuch wartości produktów mlecznych jest dobrze zintegrowany i wspólnie dostosowuje się do wyzwań rynkowych. Obejmuje to m.in. dostęp do urządzeń do przetwarzania mleka w proszku i sera w całej UE. Prywatne przechowywanie może również okazać się potrzebne, aby pomóc w złagodzeniu części presji rynkowej.
Kwiaty i rośliny ozdobne:
Sektor materiału szkółkarskiego, roślin kwiatowych i rabatowych został mocno dotknięty. Okres wiosenny jest odpowiedzialny za znaczną część rocznego obrotu (50-70%). Obecny poziom sprzedaży jest niższy od normalnego o co najmniej 60-70%. Nie ma możliwości pokrycia kosztów produkcji, a planowanie przyszłych cykli produkcyjnych zostało wstrzymane. Inwestycje w produkcję w 2021 r. są zagrożone z powodu braku płynności finansowej.
Biorąc pod uwagę, że sektor ten nie dysponuje specjalnymi środkami WOR w zakresie zarządzania kryzysowego, powinniśmy wypracować kilka alternatywnych sposobów wsparcia, w tym środki promocyjne.
Warzywa i owoce:
Po krótkotrwałym wystąpieniu szczytowego popytu rynek osłabł, a ceny spadają. Zamknięcie wielu lokali w sektorze hotelarsko-restauracyjnym zrodziło krytyczną sytuację w tych wyspecjalizowanych usługach gastronomicznych. W niektórych podsektorach dostępność pracowników sezonowych kieruje podejmowaniem decyzji. Organizacje producentów rozważają wprowadzenie zmian w programach operacyjnych, by uruchomić środki zarządzania kryzysem.
Wino i oliwa z oliwek:
Oprócz spadku konsumpcji w UE, trwających sporów handlowych, spowolnienia eksportu i obaw o dostęp do siły roboczej, utrzymanie się kryzysu Covid-19 grozi pojawieniem się nadmiaru wina i oliwy z oliwek na rynku tuż przed kolejnymi zbiorami. W przypadku wina może to oznaczać znaczny spadek cen i/lub ograniczenie skupu winogron.
Sektor mięsa:
Konsumpcja poza domem drastycznie spadła ze względu na zamknięcie lokali świadczących usługi gastronomiczne, takich jak hotele, restauracje i catering. Zapotrzebowanie na produkty przetworzone ze strony supermarketów jest wysokie. Rośnie popyt na produkty takie jak mięso mielone i ćwierci przednie, a maleje na kawałki o wyższej wartości i produkty sezonowe jak jagnięcina. Ponadto w Hiszpanii i Portugalii zapotrzebowanie na prosięta praktycznie zanikło. Wszystkie te zmiany wpłyną na pewno na zyski sektora. Zwiększył się udział w rynku sklepów mięsnych i handlu detalicznego. Należy dokonać przeglądu przywozu do UE kawałków mięsa o wysokiej wartości, w szczególności wołowiny. Spada eksport żywca.
Transport żywych zwierząt musi mieć możliwość przechodzenia przyśpieszonych kontroli granicznych, również ze względu na wymogi dotyczące dobrostanu zwierząt. Wzywamy do ponownego wprowadzenia przetworzonego białka zwierzęcego dla zwierząt innych niż przeżuwacze, aby obniżyć koszty produkcji. Ponadto, w pełni popieramy wszelkie działania mające na celu ograniczenie rozprzestrzeniania się afrykańskiego pomoru świń w niektórych częściach UE.
Nie możemy sobie pozwolić na kompromisy w zakresie zdrowia zwierząt, dlatego też niezbędne jest, aby wszystkie państwa członkowskie wdrożyły nowe wytyczne Komisji (23 marca 2020 r.) i uznały wszystkie leki weterynaryjne (tj. szczepionki, leki, genomikę, diagnostykę, czujniki i inne narzędzia wymagane do produkcji zwierzęcej) oraz materiał hodowlany „za dobra podstawowe” i związane z nimi usługi „za usługi podstawowe” (weterynarze, personel służby zdrowia zwierząt).
Zboża i rośliny oleiste:
Na rynku europejskim wzrost popytu ze strony konsumentów na produkty pszenne, takie jak mąka, chleb i makaron wpływa na przemysł przetwórczy, np. młyny, oraz na ich zapotrzebowanie na surowce.
We Francji podmioty gospodarcze napotykają na wiele trudności w zaopatrywaniu fabryk lub młynów, co prowadzi do tego, że przetwórcy starają się jak najszybciej się zaopatrzyć. W istocie, biorąc pod uwagę niedobory siły roboczej, logistyka nie pozwala na zapewnienie optymalnego przepływu towarów. W Polsce co najmniej dziewięciu nabywców nie skupuje zbóż od rolników. Niektórzy nabywcy postanowili zawiesić skup zbóż od rolników i nie przeprowadzać analiz laboratoryjnych przez podmioty zewnętrzne do 25 marca 2020 r. We Francji i w Polsce występuje obecnie zwiększone zapotrzebowanie na pasze, a tym samym na surowce do ich produkcji. Jednak obserwowany wzrost popytu na śrutę nie wpływa na dostępność zbóż do produkcji pasz. We Francji niektórzy rolnicy mają problemy ze zdobyciem nasion roślin wysokobiałkowych (soczewica).
W sektorze ryżu występuje chwilowy wzrost popytu, któremu towarzyszy ogólny wzrost cen. Niemniej jednak ceny utrzymują się na niskim poziomie ze względu na preferencyjne umowy importowe, które UE zawarła w szczególności z Mjanmą.
Utrzymanie domieszki biopaliw w paliwach kopalnych ma kluczowe znaczenie, gdyż zapewnia stałe dostawy wysokobiałkowej paszy.
Ziemniaki:
Czyszczenie magazynów ziemniaków po decyzji UE w sprawie zakazu stosowania chloroprofamu może się opóźnić ze względu na wstrzymanie wywozu ziemniaków mrożonych.
Cukier:
Po trzech latach ciągłego kryzysu i w obliczu dalszych skutków Covid-19 wzywamy do wykorzystania wszystkich dostępnych środków nadzwyczajnych, takich jak sieci bezpieczeństwa, dopłaty do prywatnego przechowywania i zabezpieczenia importu. Ma to na celu zapobieżenie dalszym niszczącym nieprawidłowościom w funkcjonowaniu rynku.
Akwakultura i rybołówstwo:
Rynki akwakultury przeżywają dramatyczne pogorszenie koniunktury i mają trudności z przyjmowaniem dostaw oraz dystrybucją produktów końcowych. Hodowle ryb mają ograniczone możliwości zmniejszenia kosztów operacyjnych, w szczególności kosztownych dostaw paszy.
Sektor rybołówstwa stanął w obliczu poważnego spadku popytu na owoce morza na całym świecie. Już niskie ceny pewnych gatunków dramatycznie spadły, przez co nad niektórymi podmiotami zawisło widmo bankructwa.
Proponujemy wprowadzenie poprawek do rozporządzenia (UE) 508/2014 w sprawie Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego (EFMR). W szczególności, obecna procedura zwrotu kosztów powinna zostać zastąpiona przez płatności zaliczkowe. Proponujemy również uproszczenie procedur administracyjnych związanych z realizacją inwestycji w produkcję. Ponadto właściwe organy państw członkowskich powinny być w stanie szybciej analizować oczekujące na rozpatrzenie wnioski w ramach EFMR. Wpłynęłoby to na poprawę płynności finansowej w sektorze. Co więcej należy udzielić wsparcia tym przedsiębiorstwom rybackim, które są zmuszone do wstrzymania działalności.
Leśnictwo:
Sektor leśny UE nadal cierpi z powodu poważnej suszy, która wystąpiła latem 2018 r., gwałtownych burz i wynikającej z nich inwazji szkodników w wielu regionach. W szczególności kornik drukarz powoduje znaczne szkody gospodarcze w lasach iglastych, na przykład w Austrii, Niemczech, Francji, Czechach i Szwecji. Ponadto, z powodu łagodnej i suchej zimy kornik drukarz pojawił się w tym roku znacznie wcześniej niż zazwyczaj.
Zamówienia już są anulowane ze względu na ogólne trudności ekonomiczne, wysoki poziom zapasów, ograniczenia w handlu i brak wystarczającej ilości kontenerów. Covid-19 może być źródłem dalszych poważnych konsekwencji dla sektora. Doprowadził do niedoboru siły roboczej i spadku popytu ze strony przemysłu przetwórczego ze względu na jego ograniczoną zdolność do kontynuowania własnej działalności.
Materiały paszowe:
Działalność w sektorze paszy jest utrudniona ze względu na coraz większe problemy ze znalezieniem kontenerów wywozowych i statków. Co ważne, dotyczy to również składników paszy, takich jak mikroelementy, które są produkowane w Chinach. Najprawdopodobniej będziemy mieli do czynienia z niedoborem tych podstawowych dla żywienia i zdrowia zwierząt produktów.
Obawy kierowców ciężarówek dotyczące zdrowia są uzasadnione. Kierowcy transportujący żywność i surowce paszowe potrzebują sprzętu ochronnego, a także środków pozwalających na dostarczenie im odpowiedniej dokumentacji umożliwiającej im uniknięcie kontroli granicznej i kontroli przeprowadzanych przez lokalną policję, tak by towary mogły dotrzeć na miejsce przeznaczenia. Na przejściach granicznych UE kierowcy ryzykują kwarantannę i stanie w długich kolejkach, co może łatwo doprowadzić do przekroczenia maksymalnego czasu prowadzenia pojazdu. Pasze i surowce paszowe muszą mieć możliwość skorzystania z procedury przyśpieszonej na przejściach granicznych.
Międzynarodowe rynki:
Covid-19 stał się druzgocącym dodatkiem do aktualnych trudności w handlu międzynarodowym. Liczne spory handlowe (np. sprawa Airbusa w WTO, cła nałożone na oliwki, rosyjskie embargo), zagrożenie ze strony chorób roślin i zwierząt (afrykański pomór świń, Xylella, kornik drukarz) i brak pewności co do brexitu już teraz hamują działalność rolniczą. Na pewno pojawią się dalsze ograniczenia ze względu na wąskie gardła w procedurach administracyjnych, niedociągnięcia logistyczne i działania umotywowane politycznie skierowane przeciw towarom pochodzącym zza granicy, zarówno w UE jak i na arenie międzynarodowej. Biorąc pod uwagę wszystkie oparte na dowodach naukowych obawy związane ze zdrowiem publicznym, UE musi utrzymać przepływy handlowe, zarówno wewnętrzne, jak i zewnętrzne, monitorując jednocześnie zmiany w każdym z sektorów produkcji rolnej w UE.
- Dostęp do siły roboczej:
Sektor rolny i leśny napotyka na pewne poważne wyzwania związane z zatrudnieniem. Spodziewany się, że sytuacja ta utrzyma się przez kilka tygodni. Najprawdopodobniej wystąpią niedobory siły roboczej z powodu ograniczeń w przepływie osób, zamykania granic państwowych i w wyniku pośrednich konsekwencji nieskoordynowanych działań krajowych.
Rolnicy w UE są w coraz większym stopniu uzależnieni od pracowników sezonowych, którzy zapewniają cenną pomoc w szczytowych okresach sadzenia, przycinania, zbiorów lub innych prac związanych z rolnictwem. Zatrudnianie pracowników sezonowych opiera się na długoterminowych planach w zakresie zarządzania i jest zgodne z przepisami wszystkich państw członkowskich dotyczącymi rynku pracy. Niedawne ograniczenia w wewnątrzunijnym przepływie pracowników wykwalifikowanych już poważnie wpłynęły na plany sezonowe. Konsekwencje tych działań będą odczuwalne przez cały rok, a nawet dłużej. Wzywamy do utrzymania przepływu pracowników sezonowych między regionami i państwami członkowskimi przy jednoczesnym poszanowaniu niezbędnych wymogów w zakresie zdrowia publicznego.
Ponadto wykwalifikowani pracownicy mają kluczowe znaczenie dla dobrze funkcjonującego przemysłu przetwórstwa spożywczego, np. spółdzielni i przemysłu środków produkcji. W wielu państwach członkowskich siła robocza w sektorze rolno-spożywczym już zmaga się z obawami dotyczącymi zdrowia, trudnościami z opieką nad dziećmi i kwarantanną pracowników potencjalnie zakażonych Covid-19. Mimo że naszym priorytetem jest zdrowie i bezpieczeństwo, w tych nadzwyczajnych okolicznościach dążymy do utrzymania skupu, przetwórstwa, sprzedaży i marketingu w formie jak najbardziej zbliżonej do normy. Unijne spółdzielnie rolnicze i rolnicy mogą dać możliwości zatrudnienia osobom, które tymczasowo straciły pracę.
Żadne ograniczenia krajowe nie mogą mieć zastosowania do osób dojeżdżających do pracy za granicą i kierowców ciężarówek, którzy odgrywają ważną rolę w łańcuchu dostaw produktów rolno-spożywczych. Wspólnie z Geopa-Copa (Europejska Organizacja Pracodawców Rolnych) wzywamy instytucje UE i państwa członkowskie do monitorowania zatrudnienia i elastycznego egzekwowania odpowiednich przepisów, w sposób skoordynowany, aby uniknąć dalszych zakłóceń w łańcuchu rolno-spożywczym.
- Inicjatywa inwestycyjna w odpowiedzi na koronawirusa
Wzywamy instytucje UE i państwa członkowskie do podjęcia spójnych i konsekwentnych działań na rzecz wsparcia sektora rolnego. Bezpieczeństwo żywności i żywnościowe mają niepodważalne znaczenie dla UE. W tym kontekście należy docenić i zabezpieczyć zasadniczą rolę, jaką odgrywa rolnictwo. Dlatego też trzeba zagwarantować, że sektor będzie kwalifikować się do działań w ramach „Inicjatywy inwestycyjnej w odpowiedzi na koronawirusa”, która będzie źródłem nowych, dodatkowych funduszy w tych wyjątkowych okolicznościach.
- Wspólna Polityka Rolna:
Copa i Cogeca z zadowoleniem przyjęły decyzję Komisji umożliwiającą państwom członkowskim przedłużenie okresu składania wniosków o pomoc w zakresie płatności bezpośrednich i innych płatności obszarowych oraz innych środków dotyczących hodowli zwierząt o miesiąc, czyli do 15 czerwca.
Uważamy jednak, że ta elastyczność powinna być również rozszerzona na środki rozwoju obszarów wiejskich, a w szczególności na zwiększenie maksymalnej kwoty zaliczek. Wzywamy do łagodniejszego podejścia do terminów wdrażania i realizacji innych środków (takich jak te związane z inwestycjami w gospodarstwach rolnych i celami określonymi w ich biznesplanach) i uznania poczynionych wydatków za kwalifikujące się, w przypadku gdy nie można zagwarantować realizacji środków ze względu na wystąpienie siły wyższej. Należy również rozważyć wprowadzenie prostszych procedur i odstępstw od niektórych obowiązków, aby uniknąć ryzyka zmniejszenia potencjału produkcji.
Komisja powinna również ułatwić wszelkie zmiany w krajowych/regionalnych programach rozwoju obszarów wiejskich, które państwa członkowskie mogą chcieć wprowadzić w odpowiedzi na tę pandemię. Niemniej jednak ta elastyczność w zarządzaniu środkami i stosowanie prostszych procedur nie powinny zagrażać terminowym wypłatom wsparcia dla rolników w sytuacji, gdy ich płynność finansowa została poważnie ograniczona.
Bardzo ważne jest również złagodzenie kontroli, ograniczenie kontroli na miejscu oraz uprzywilejowanie alternatywnych metod kontroli. Należy wziąć pod uwagę obecne okoliczności wiążące się z wystąpieniem siły wyższej. Wszelkie sankcje/kary za brak zgodności powinny być uchylone w przypadku siły wyższej, która odnosi się do trwającej pandemii. W przypadku płatności obszarowych i innych odpowiednich środków w ramach programów rozwoju obszarów wiejskich, zwrot wsparcia nie powinien być wymagany w przypadku, gdy nie ma możliwości wywiązania się z prawnie wiążącego zobowiązania.
W perspektywie krótkoterminowej potrzebujemy decyzji w sprawie rozporządzenia przejściowego, aby zapewnić rolnikom płynne i stabilne przejście na nową WPR w przyszłym roku. W tym względzie kluczowe znaczenie będzie miała długość okresu przejściowego, ponieważ uważamy, że roczny okres przejściowy zaproponowany przez Komisję jest niewystarczający. Okres przejściowy nie powinien jednak być dłuższy niż dwa lata, by zapewnić płynne przejście na nowy model realizacji.
W perspektywie średnioterminowej zasadnicze znaczenie ma refleksja nad miejscem i rolą WPR w polityce europejskiej. Dlatego też zarówno społeczeństwo, jak i decydenci muszą zrozumieć, że sektor rolny odgrywa kluczową rolę w dostarczaniu konsumentom bezpiecznej, przystępnej cenowo, pożywnej żywności w wystarczających ilościach. A co za tym idzie, polityka ta musi uzyskać odpowiednie wsparcie publiczne.
- Wieloletnie ramy finansowe:
Potrzebujemy także decyzji w sprawie wieloletnich ram finansowych, nie może to być jednak decyzja nieprzemyślana. Takiej, która uzna wartość dodaną wspólnej pracy w Unii Europejskiej z korzyścią dla wszystkich. Takiej, która dostrzeże znaczenie sektora rolnego jako pierwszego producenta żywności i która przeznaczy odpowiednie środki na WPR. Dlatego też wzywamy do utrzymania wydatków na rolnictwo w WRF 2021-2027.
