Spotkanie w Ministerstwie Rodziny Pracy i Polityki Społecznej dotyczące zatrudniania pracowników sezonowych w rolnictwie

W dniu 3 marca 2017 roku z inicjatywy Przewodniczącej NSZZ RI „Solidarność” Teresy Hałas odbyło się spotkanie Krajowej  Sekcji Ogrodnictwa NSZZ RI „Solidarność” na czele z jej Przewodniczącym Leszkiem Kumorkiem  oraz przedstawicieli branżowych stowarzyszeń rolniczych (głównie sadownicy i producenci owoców jagodowych) i przedstawicieli nauki z WODR z Sekretarzem Stanu MRPiPS Panem Stanisławem Szwedem. W spotkaniu uczestniczył także przedstawiciel Ministerstwa Rolnictwa. Spotkanie poświęcone zostało problematyce implementacji do polskiego systemu prawnego uregulowań dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/36 UE poprzez wdrożenie ustawy o zmianie ustawy o promocji zatrudniania i instytucjach rynku pracy oraz niektórych innych ustaw w odniesieniu do pracowników (obcokrajowców) zatrudnionych sezonowo.

Spotkanie pozwoliło zarówno stronie rządowej jak i społecznej zwrócić uwagę na szereg bardzo poważnych zagadnień związanych z ewentualnymi skutkami przyjęcia niniejszej ustawy w obecnie zaproponowanej przez Rząd RP treści. W szczególności wykazano kilkanaście kluczowych zagadnień, które powinny stać się przedmiotem dalszych rozważań i poprawek do ustawy. Można wymienić niektóre z nich:

1. 1. 1. Obowiązek umownego zagwarantowania miejsca zamieszkania obcokrajowcom.

Projektowana treść ustawy przewiduje obowiązek pracodawcy (rolnika) do zawarcia umowy użyczenia lub najmu z pracownikami, którym gwarantuje miejsce zamieszkania (nocleg). Rozwiązanie takie zostało zakwestionowane przez reprezentację rolników z kilku powodów:

a)     rolnicy de facto musieliby zapłacić podwójne opodatkowanie, pierwszy raz w wynagrodzeniu które płacą pracownikom, które stanowi podstawę naliczenia wymiaru podatku dochodowego od wynagrodzenia oraz drugie raz od dochodu od wynajmu lokalu (mieszkania), który to wynajem byłby opłacony z pieniędzy z wynagrodzenia za pracę od której już wcześniej rolnik odprowadził podatek dochodowy i składki do ZUS. Taka sytuacja stanowiłaby ewenement w skali kraju, ponieważ inne grupy zawodowe w Polsce, gwarantujące pracownikom darmowy nocleg i posiłek, lub pokrywający pracownikom koszt noclegu i posiłku, są zwolnieni z oskładkowania w tym zakresie na mocy uregulowań ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (art. 16 pkt.21).  Wydaje się wysoce niesprawiedliwe, aby rolnicy mieli ponosić podwójny koszt opodatkowania z tytułu zakwaterowania pracowników, stanowiące immanentną część ich działalności. Sytuacji nie  zmienia tłumaczenie przedstawicieli Ministerstwa Pracy, iż w nowelizacji ustawy można zawrzeć nie tylko umowę najmu lokalu lecz także umowę użyczenia, ponieważ obie te formy kontraktu stanowią podstawę opodatkowania podatkiem dochodowym;

b)    istnieje zagrożenie, że pracodawcy (rolnicy) zostaną potraktowani jako podmioty świadczące usługi noclegowe, co jest nie do zaakceptowania;

c)     powyższe elementy skutkować musiałyby wzrostem obciążeń natury formalnej i rozliczeniowej, wzrostem kosztów z tym związanych i innych trudnych do przewidzenia aspektów.

Przedstawiciele MPiPS podnieśli, iż wymagania takie wynikają uregulowań dyrektywy 2014/36 UE. Przedstawiciel strony rolniczej odczytał treść stosownego art. 20 ust. 2 lit. b) z którego wynika, iż w istocie dyrektywa nie stawia takiego obligatoryjnego wymagania, stanowiąc iż rolnik może zagwarantować nocleg umową najmu lub „innym równoważnym dokumentem”. Strona rolnicza zaproponowała aby dokumentem tym była umowa o pracę w której zawarta jest informacja o udostępnieniu bezpłatnego noclegu w ramach pracy, co nie będzie rodziło konsekwencji podatkowych. Wskazano, iż analogiczne rozwiązanie stosuje się np. w branży transportu drogowego, gdzie pracodawcy zapewniając bezpłatny nocleg w kabinie pojazdu są zwolnieni z oskładkowania składkami socjalnymi (ZUS) i skarbowymi (US). Strona społeczna zaproponowała aby wyraźnie dodać taki zapis w ustawie o podatku dochodowym od  osób fizycznych i stosownym Rozporządzeniu MPiPS.

Przedstawiciele MPiPS ze zrozumieniem odnieśli się do przedmiotowej propozycji.

1. 1. 2. Maksymalny okres przebywania obcokrajowców w Polsce, zatrudnionych w procedurze pracownika sezonowego.

Ministerstwo Pracy zaproponowało ustanowienie maksymalnego 8-miesięcznego okresu przebywania obcokrajowca w Polsce w roku kalendarzowym w przedmiotowym trybie zatrudnienia. Wskazano w tym punkcie na dwa kluczowe zagadnienia problemowe czyli zbyt krótki maksymalny okres przebywania obcokrajowców w roku kalendarzowym oraz zaliczanie do okresu  pobytu w Polsce także okresów w których obcokrajowcy wyjechali do własnego kraju między dwoma okresami pracy. Przedstawiciele branży sadowniczej wykazali, iż ustanowienie w takim przypadku zaledwie 8 miesięcznego maksymalnego okresu pobytu w Polsce jest nierealistycznie krótkie, ponieważ Ci sami pracownicy nie będą mogli w ciągu tego samego roku kalendarzowego uczestniczyć w zimowym cięciu sadów i jesiennych zbiorach oraz innych pracach. Strona rządowa powołała się na ograniczenia w przedmiotowym zakresie, wynikające z uregulowań  dyrektywy 2014/36 UE. W tej sytuacji przedstawiciel NSZZ RI „Solidarność” odczytał treść art. 14 przywołanej dyrektywy i wskazał iż:

a)     dyrektywa przewiduje maksymalny nie 8-miesięczny okres pobytu obcokrajowca lecz 9 miesięczny okres pobytu, co już samo w sobie po części mogłoby rozwiązać problem przebywania;

b)    dyrektywa przewiduje możliwość zliczenia przedmiotowego okresu albo w przedziale roku kalendarzowego albo jako kolejnych 9 miesięcy od czasu pierwszego pobytu w kraju członkowskim UE w ciągu każdych kolejnych 12 miesięcy, co w wielu przypadkach zwiększyłoby elastyczność efektywnego zatrudnienia pracownika,

c)     z dyrektywy absolutnie nie wynika obowiązek zaliczenia do okresu przebywania w Polsce okresów, gdy obcokrajowiec tymczasowo powrócił do kraju macierzystego.

Przedstawiciele MPiPS wykazali, iż zaproponowali okres 12 miesięcy kalendarzowych dla ułatwienia metodologii obliczenia 8-miesięcznego okresu przebywania obcokrajowców w Polsce.

Przedstawiciele strony rolniczej zaproponowali:

a)     wydłużenie okresu pobytu obcokrajowców do 9 miesięcy (zgodnie z zapisami dyrektywy);

b)    sporządzenie zapisu w ustawie na mocy którego dany rolnik może dokonać wyboru sposobu obliczenia 9 miesięcznego okresu pobytu obcokrajowca w ciągu 9 kolejnych miesięcy w roku kalendarzowym lub 9 kolejnych miesięcy liczonych od daty pierwszego pobytu, bez zaliczania okresów w których obcokrajowca nie ma w Polsce – dzięki czemu poszczególni rolnicy mogliby elastycznie wybierać system obliczeń pobytu adekwatny dla specyfiki każdej z podbranż produkcji rolniczej.

Propozycja strony rolniczej spotkała się z częściowym uznaniem – w zakresie możliwości wydłużenia okresu rozliczeniowego z 8 do 9 miesięcy w roku kalendarzowym. W zakresie pozostałych propozycji MPiPS wyjaśniło, iż Powiatowe Urzędy Pracy będą miały trudności z policzeniem (zsumowaniem) owych 9 miesięcy, co nastręczy urzędnikom dodatkowej pracy. Strona społeczna zasygnalizowała, iż nie jest to argument przekonujący, ponieważ Straż Graniczna i tak dysponuje bardzo dokładnymi okresami wjazdów i wyjazdów obcokrajowców do i z Polski, więc de facto te informacje są już znane. Niemniej jednak
strona ministerialna nie wyraziła przekonania do przedmiotowego stanowiska strony społecznej ale pozytywnie odniosła się do samej potrzeby wydłużenia okresu rozliczeniowego z 8 do 9 miesięcy.

1. 1. 3. Trudność z określeniem miejsca zamieszkania pracownika sezonowego.

Strona rolnicza wskazała, iż nowelizacja nakłada obowiązek wskazania przez pracodawcę we wniosku o pracę, miejsca zamieszkania pracownika sezonowego a tymczasem przepisy nie precyzują który to ma być dokładnie adres. Przedstawiciel strony rolniczej zadał więc w trakcie spotkania pytanie urzędnikom MPiPS, czy ma to być adres zamieszkania pracodawcy, czy też adres fizycznego zamieszkania pracowników sezonowych, czy też może adres wynikający z przepisów nakładających na obcokrajowców obowiązek meldunkowy?

Strona rządowa nie podał jednoznacznej odpowiedzi w przedmiotowym niesłychanie ważnym zakresie, który może w trakcie kontroli rolnika, stanowić źródło sankcji administracyjnej oraz źródło sankcji karnej z tytułu poświadczenia nieprawdy w dokumencie (wniosku). Tym czasem, jak wykazała wymiana stanowisk z urzędnikami MPiPS, nie jest oczywiste jakim adresem uzupełnić wniosek. Strony spotkania ustaliły, iż kwestia ta powinna stać się przedmiotem dalszych rozważań.

1. 1. 4. Rozróżnienie zatrudnienia pracowników w procedurze pracy krótkoterminowej i sezonowej.

Przedstawiciele strony rolniczej wskazali na bardzo ważny problem praktyczny, sprowadzający się do konieczności chwilowego zatrudnienia pracowników sezonowych do pracy przy pracach nie mieszczących się w definicji pracy sezonowej (np.: przy zbiorach owoców i warzyw), w czasie chwilowych przestojów w pracy spowodowanych np.: kilkudniowymi opadami deszczu. Konieczność taka zachodzi z uwagi na obawę, iż obcokrajowcy nie zarabiający przez szereg kolejnych dni, porzucą pracę w gospodarstwie rolniczym na rzecz innego pracodawcy w Polsce lub poza granicami kraju. Strona społeczna  zasugerował (Pan Ireneusz Komorowski) aby w takiej sytuacji dopuścić ustawowo możliwość wykonywania subsydiarnie pracy innej niż „sezonowej”, w celu chwilowego utrzymania obcokrajowców w gospodarstwie aż do możliwości realizacji pracy właściwej po nastaniu odpowiednich warunków pogodowych.

Przedmiotowe zagadnienie spotkało się z zainteresowaniem strony rządowej.

1. 1. 5. Brak adekwatności kar za naruszenia przepisów ustawy.

Przedstawiciele strony rolniczej zaproponowali aby wymiar sankcji finansowych został uzależniony między innymi od wielkości gospodarstwa rolniczego, lub jego obrotów, lub też wymiaru zatrudnienia obcokrajowców. Wskazano, iż dokładnie takie rozwiązanie przewiduje np.: Ustawa o transporcie drogowym, co jest przejawem poczucie sprawiedliwości, bezpieczeństwa dla małych pracodawców a jednocześnie stanowić będzie element motywujący dla bardzo dużych pracodawców.

1. 1. 6. Ryczałt podatkowy z tytułu zatrudnienia obcokrajowców.

Przedstawiciele branży ogrodniczej zasugerowali zasadność wprowadzenia ryczałtu (np.: 200 zł miesięcznie) od pracy obcokrajowca zatrudnionego na podstawie procedury o zatrudnieniu sezonowym, co miałoby rozwiązać problem trudności wyliczenia podatku i generalnie oskładkowania umów oraz zwiększyć wymiar podmiotów płacących podatek od umów.

W tym miejscu należy podnieść jeszcze jeden, być może kluczowy argument (który nie został wprost wyartykułowany podczas spotkania w MPiPS), przemawiający za zasadnością takiego właśnie rozwiązania. Otóż, bezspornym faktem jest, że obecnie nagminnie stosowane w rolnictwie umowy o dzieło nie przystają do charakteru pracy obcokrajowców zatrudnionych w pracy sezonowej, co naraża rolników na poważne konsekwencje karne a także na domiar oskładkowania tych umów przez US i ZUS, za okres 10 lat wstecz (okres przedawnienia roszczeń ZUS i US). Jednocześnie zawarcie innych umów (np.: zlecenia lub o pracę) wiąże się z bardzo wysokim wymiarem oskładkowania (sumarycznie około 34-37% od wartości netto wynagrodzenia). Przyjęcie zryczałtowanej formy oskładkowania pozwoliłoby rozwiązać ten palący problem prawny i ekonomiczny.

1. 1. 7. Koszt zgłoszenia pracownika w PUP w trybie „oświadczenia” lub na „wniosek”.

Strona rządowa zaproponowała opłatę w wymiarze 30 zł od zgłoszenia oświadczenia pracownika  do Powiatowego Urzędu Pracy. Przedstawiciele branży sadowniczej i owoców miękkich słusznie zauważyli, iż znaczna część pracowników deklarujących przyjazd do pracodawcy w Polsce, nie pojawia się fizycznie u pracodawcy, który wcześniej poniósł koszt zgłoszenia obcokrajowca w PUP.  Przedstawiciel strony rolniczej zaproponował aby zastosować rozwiązanie, które sprawdziło się w branży transportowej w kwestii wypisów z licencji na środki transportowe aby opłaty podlegały zwrotowi w części nie wykorzystanej. Pracodawcy branży owoców zasugerowali bardzo dobre i proste rozwiązanie pośrednie, aby opłata była pobierana nie w chwili pierwotnego zgłoszenia pracownika ale dopiero po ponownych zgłoszeniu obcokrajowca w PUP, po jego przyjeździe do gospodarstwa rolniczego, co mogłoby znacznie zmniejszyć koszty administracyjne zgłoszenia pracowników, którzy nigdy nie dotarli do pracodawcy.

1. 1. 8. Odroczenie terminu wejścia w życie ustawy o minimum 2 lata w branży rolniczej.

Przedstawiciele strony społecznej, postulowali o wyznaczenie minimum 2 letniego vacatio legis dla obowiązywania przedmiotowej nowelizacji ustawy w odniesieniu do branży rolniczej. W uzasadnieniu wskazano, że dla przykładu przedsiębiorcy transportu drogowego zatrudniający obcokrajowców w oparciu o uproszczoną procedurę zatrudnienia na oświadczenie o zamiarze powierzenia pracy (która jest prostsza od procedury zatrudnienia „na oświadczenie” w odniesieniu do pracowników sezonowych w rolnictwie), dysponując administracją biurową, kadrowymi, księgowymi, dostępem do informacji w internecie itp., – przez dwa lata nie potrafiła do końca nabyć pełnej wiedzy na temat zatrudniania obcokrajowców. Nie rozsądnie byłoby więc zakładać,  że proces przyswajania koniecznych informacji w środowisku rolniczym wystąpi w ciągu zaledwie pozostałych kilku miesięcy do końca 2017 roku.

Przedstawiciele MRPiPS ze zrozumieniem przyjęli sugestię o wydłużeniu vacatio legis ustawy do 2 lat.

Spotkanie trwało blisko 3 godziny. Propozycje NSZZ Solidarność  RI  zostały spisane przez przedstawicieli Ministerstwa Pracy i mają zostać zaprezentowane podczas posiedzenia Rady Ministrów.

Z niecierpliwością należy oczekiwać odpowiedzi i stanowiska Rady Ministrów, ponieważ w ocenie NSZZ RI „Solidarność” treść nowelizacji przedmiotowej ustawy jest kompletnie nie do zaakceptowania i musiałaby skutkować wręcz natychmiastową likwidacją ogromnej części sektora rolniczego a nadto mogłaby się stać źródłem licznych niesprawiedliwych sankcji administracyjnych, skarbowych, karnych oraz stanowiłaby źródło znaczącego wzrostu kosztów pracy i wzrostu obciążenia pracą o charakterze administracyjnym po stronie rolników. Skoro strona rządowa prezentuje potrzebę uchwalenia ustawy w pierwotnie zaprezentowanej treści z uwagi na zbyt duże obciążenie Powiatowych Urzędów Pracy np.: w zakresie wyliczenia okresów przebywania obcokrajowców w Polsce itp., to tym bardziej nierozsądnie byłoby te obciążenia przenosić na rolników, których rola w szczycie sezonu zbiorów nie może sprowadzać się do wyręczania urzędów w prowadzeniu dokumentacji związanej z zatrudnieniem pracowników sezonowych w wymiarze więks
zym niż to miało miejsce dotychczas. Każdy ma swoją rolę i musi się z niej wywiązywać.

Mariusz Miąsko